Mendimi edukativ i Rusosë (Jean-Jacques Rousseau 1712-1778)
Përzgjodhi, përktheu dhe përshtati: Besnik Domi
Shkollat nuk kishin pushuar asnjëherë të ishin burgjet e rinisë së robëruar. Të mbyllur në oborre të ngushta, në konvikte të mjera, në klasa të errëta, të mbajtur vazhdimisht nën kontroll, duke iu nënshtruar një disipline të paqëllimtë dhe të ashpër, gjithnjë të udhëhequr, gjithmonë të drejtuar, gjithnjë të rreshtuar, nxënësit u rritën në një diktaturë e cila, paradoksalisht, pasiqë ata të iknin nga atje kthehej në të kundërtën e saj! Sepse, shpeshherë pas “ikjes“ nga shkolla sjelljet e të rinjve shndërroheshin në të kundërtën e edukimit të tyre, pra në shfrenim e në shthurje.
Kishte një tendencë për t’i bërë ata të rinj individë me sjellje të mira, të këndshme, njerëz fjalamanë, që flisnin për gjithçka dhe për asgjë, të aftë për të paraqitur me elegancë statusin e tyre në shoqëri. Gjithçka në të vërtetë i ishte dedikuar vetëm paraqitjes së tyre formale para tjerëve: ky arsimim kishte për qëllim mirësjelljen, veshjen, stilin. Prandaj kishte kujdes aq të madh për fjalët e shumta, për periudhat e gjata, për shkathtësinë e kujtesës, për studimet sipërfaqësore dhe mekanike, për diktimet me shkrim, pra në përgjithësi për një edukim të zhytur në një rutinë të pandërprerë dhe mbizotëruese.
Këto metoda, në kundërshtim me arsyen e shëndoshë, të zbatuara shumë herët në mendjen e fëmijëve, mund t’i formonin ata në majmunë ose në papagaj të aftë, por nuk i përgatitën kurrë ata të bëhen burra të vërtetë.
Ose fëmija i llastuar nga edukimi privat në shtëpi i shndërruar në tiran dhe hall të familjes, ose fëmija i shtypur nga edukimi i shkollës i mbushur me fjalë por bosh dhe frikacak në mendimin dhe vullnetin e tij, i këtillë ishte ky spektakël i dyfishtë që epoka e tij ofronte para syve të Rusosë.
Në “Emile ose Mbi Edukimin“ (1762), Ruso pohon veçantinë e periudhës së fëmijërisë dhe mendësinë e asaj periudhe. Libri është i lidhur ngushtë me Kontratën Sociale ngase propozon një projekt arsimor të përshtatur për një shoqëri politike të njëmendtë.
Edukimi i kuptuar si një politikë ka të bëjë me kundërshtimin midis natyrës e kulturës. Natyra është e mirë dhe e përsosur, shoqëria është e korruptuar. Pra, nëse duam të edukojmë në mënyrën më të mirë, duhet të ndjekim natyrën dhe jo teket e njerëzve. Kuptimi i këtij mendimi qëndron në pohimin se zhvillimi i fëmijës duhet domosdoshmërisht ta bëjë një rikthim në diçka arkaike, domethënë t’i kthehet një parimi që është themelor dhe parësor. Ky parim i parë në të cilin Ruso na fton të kthehemi është natyra. Detyra e edukimit do të jetë pikërisht synimi për ta arritur këtë kthim nëpërmes këtyre dy parimeve: 1) njeriu nuk është mjet por qëllim dhe 2) duhet ta rizbulojmë njeriun natyror.
Njeriu nuk është një mjet por një qëllim: Tek pedagogët që i paraprinë Rusosë, të gjitha parimet e edukimit kishin si veçori dëshirën për ta formësuar njeriun për diçka të përcaktuar saktë. Për shembull, ata pedagogë e edukonin njeriun që ai të bëhet një dijetar ose një besimtar, që të bëhet një studiues, një letrar, një prift, etj. Sistemi i edukimit e përdori njeriun e ri (fëmijën) si një mjet të thjeshtë për të arritur një qëllim, për të sendërtuar një model të caktuar ideor. Por, sipas mendimit të Rusosë kjo situatë duhet të ndryshojë rrënjësisht. Ai nuk e trajton fëmiun si një mjet, por më shumë se kjo, ai e sheh atë si një qëllim absolut. Për të, arsimi nuk duhet të kërkojë të formojë një lloj të veçantë mashkulli apo femre, por të arrijë të realizojë mashkullin apo femrën në thelbin e tyre.
Meqenëse ne duhet të rizbulojmë njeriun natyror, arsimi nuk duhet të mbivendosë tek fëmija një lloj kulture si natyrë të tij të dytë artificiale, por duhet ta lëmë fëmijën të zhvillohet lirshëm pa penguar zhvillimin e tij.
Nga këto parime edukative Rusoiste rrjedhin tri “ligje”:
Ligji i parë është i një natyre psikologjike: Natyra ka vendosur rregullat e nevojshme për zhvillimin e fëmijës. Andaj si konkluzion pedagogjik i ligjit të parë do të jetë ajo se mësuesi duhet të respektojë zhvillimin natyror mendor të fëmijës.
Ligji i dytë psikologjik: Mësuesi duhet të lejojë që funksionimi natyror të veprojë sipas mënyrës së tij. Ai mund ta kontrollojë atë prirje, ta udhëheqë atë, por nuk duhet ta shtypë funksionimin natyror (për disa motive teorike apo ideologjike) në një mënyrë të parakohshme.
Ligji i tretë psikologjik: Shtysat natyore tentojnë të kënaqin interesat ose nevojat e momentit që ndien fëmija. Sipas këtij ligji, mësuesi duhet ta motivojë nxënësin të edukohet pikërisht duke e përdorur këtë fakt si pikënisje të psikologjisë së fëmijës.
Një pasojë edukative e parimeve dhe ligjeve të Rusosë do të jetë edhe kjo: Fëmija duhet të jetë aktiv dhe përgjegjës për edukimin e tij. Për këtë mendimtar fëmija, po aq sa i rrituri, ka një liri që duhet të respektohet. Kjo do të thotë që roli i tij në edukim nuk duhet të reduktohet në atë të një qenieje pasive që vetëm merr njohuri nga jashtë. Përkundrazi, edukatori duhet ta bëjë fëmijën një qenie aktive, një qenie e cila kontribuon në mënyrë thelbësore në vetëformimin e tij.
Kurse, një pasojë tjetër arsimore do të jetë: Qëllimi i edukimit është të formojë një qenie njerëzore të lirë. Individi që duhet të aftësohet nuk është një lloj i veçantë njeriu, por vetë njeriu në tërësinë e tij unike domethënë individi i lirë dhe i përgjegjshëm për veten e tij. Për Rusonë qëllimi përfundimtar i edukimit është të formojë një njeri të lirë. Mirëpo, njeriu mund të bëhet i lirë me kusht që të trajtohet si një qenie e lirë që nga lindja. Liria nuk mund të mësohet, ajo shpaloset e shprehet në veprimtarinë njerëzore. Kjo është arsyeja pse duhet të lejoni që njeriu të mbetet ashtu siç ai është në të vërtetë. Në njëfarë mënyre ajo që na thotë Ruso është se ne nuk mund të mësojmë njerëzit se si të bëhen të lirë sepse në të vërtetë liria është e gdhendur në vetë natyrën e qenies njerëzore.
Ruso propozon një mënyrë të tjetër të edukimit: edukimin negativ. Ky është një edukim i buruar nga natyra, një edukim që refuzon opinionet e njerëzve dhe moralin; një edukim që nuk bazohet në njohuri verbale sepse të mësuarit duhet të vijnë nga përvoja e gjërave dhe jo nga njohuria e ardhur nga deklaratat me fjalë. Edukimi negativ i Rusosë e lë natyrën të veprojë në rrjedhën e saj, fëmija mëson nga përvoja e tij përballë objekteve. Pra, nuk ka nevojë për asnjë ligjërim teorik ose moral. Për Rusonë morali më i mirë është ai që vjen drejtpërsëdrejti nga natyra. Në këndvështrimin e Rusosë, roli i mësuesit është kryesisht të mbrojë nxënësin e tij prej veprimeve të gabuara të shoqërisë, prej ndikimeve të dëmshme të kulturës dhe varganit të saj të korruptimeve e paragjykimeve njerëzore. Por, nëse pedagogu lejon që natyra të veprojë ai megjithatë me këtë veprim nuk e redukton veten në një rol krejtësisht pasiv. Në realitet, ndërkohë që ndjek me përpikmëri natyrën, është gjithmonë ai që zgjedh si përmbajtjen e duhur (përvojat dhe vëzhgimet e nevojshme) ashtu dhe momentin e duhur për ta përballur femiun me atë edukim. Kjo është arsyeja pse fëmijëria duhet të jetë një periudhë kur i riu duhet të shprehet me lirinë më të plotë. Pra, si konkluzë mund të themi se pedagogjia e Rusosë mund të quhet negative pasi që propozon të ndërhyjë sa më pak që të jetë e mundur në fëmijën në mënyrë që ta lejojë atë t’i bëjë vetë përvojat e tij që i duhen.
Ruso ka zhvilluar një pedagogji aktive, përkatësisht një pedagogji ku fëmija merr pjesë plotësisht në procesin e të mësuarit. Kjo pedagogji është gjithashtu konkrete sepse i drejtohet vëzhgimit. Ajo është gjithashtu thelbësisht utilitare. Në këtë kuptim, ajo përgatit fëmijët për jetën e ardhshme që ata do të duhet ta bëjnë midis anëtarëve tjerë të shoqërisë. Pedagogjia Rusoiste është gjithashtu e përqendruar në eksperimente dhe jo në studimin e librave ose ligjëratave abstrakte. Gjatë gjithë fazave të ndryshme të zhvillimit fëmija mëson drejtpërdrejt nga objektet, jo nga fjalët ose nga idetë. Në këtë mënyrë arsyeja e tij natyrore mund të zhvillohet shëndetshëm duke shmangur kështu ndotjen e saj nga paragjykimet.
Ndërkaq, në fund duhet të përmblidhet se mendimi edukativ i Rusosë bazohet në këto parime themelore:
1) Pedagogjia duhet të bazohet në vëzhgimin e fëmijës dhe të ndërlidhet me një teori të përgjithshme të natyrës njerëzore;
2) Edukimi sipas objekteve duhet të ketë përparësi mbi atë përmes fjalëve dhe për këtë arsye metodat e bazuara në shqisa, metodat intuitive dhe aktive duhet të kenë përparësi në krahasim me të tjerat;
3) Të mësuarit është i vlefshëm vetëm në atë masë sa aktivizon motivimin e fëmijës;
4) Nuk mund të ketë revolucion të institucioneve të shoqërisë dhe moralit pa një revolucion edukativ.
FUND
——————————————————————————————————————–
*Ky artikull publikohet në kuadër të projektit “Arti dhe Studimet Humaniste në Shërbim të Edukimit të Ri Kulturor dhe Intelektual”. Kjo iniciativë ka për qëllim promovimin e shkrimtarëve dhe filozofëve nga kulturat franceze dhe gjermane. Aktiviteti u mbështet nga programi “Kultura për Ndryshim” që financohet e menaxhohet nga Bashkimi Evropian ndërsa implementohet nga Qendra Multimedia e Goethe Institut.
Comments are closed.